Virus hepatitisa C
RNA virus je iz porodice flaviviridae. Kad cirkuliše krvlju,veže se za receptore u jetrenom tkivu, smatra se da se veže uz receptore CD81 i SR-BI. Kako su ti molekuli nađeni i drugde po telu, nepoznato je po čemu je jetra specifična. HCV je klasificikovan po genotipskim markerima na HCV 1, HCV 2 itd. Postoji jedanaest genotipskih varijanti. Genotip 1a je najčešći u Severnoj Americi, a 1b u Europi. Ovaj virus, kao i gotovo svi drugi RNA virusi, ima visok stupanj mutacija koje dovode do postojanja brojnih varijanti tzv. kvazispecijesa. Zbog ovakve različitosti među hepatitis C virusima, ne postoji vakcina protiv ove bolesti. Određivanje kojem genotipu HCV pripada bitno je zbog prognoze i odgovore na lečenje. Genotipovi 1 i 4 smatraju se rezistentnijim virusima. U Srbiji prevladavaju genotipovi 1 i 3, dok se drugi genotipovi javljaju daleko ređe.
Iako hepatitis A, hepatitis B i hepatitis C imaju slična imena (budući da svi uzrokuju bolest jetre) sami virusi su vrlo različiti. Za razliku od hepatitisa A i B, ne postoji vakcina za hepatitis C.
Epidemiologija
Hepatitisom C zaraženo je 150 do 200 miliona ljudi u celom svetu i danas je vodeći uzrok transplantacija jetre, te je čest uzrok raka jetre. U pojedinim zemljama komorbidna zaraza HCV i HIV bolesti je česta. Glavni put prenosa hepatitisa C je putem zaražene krvi. Do uvođenja obaveznog testiranja dobrovoljnih davatelja krvi, transfuzije krvi i krvnih derivata su bile glavni put prenosa hepatitisa C koji se tada i nazivao „posttransfuzijski hepatitis“. Danas je osnovni put prenosa intravensko korišćenje droga, korišćenjem zajedničkih špriceva i igala. Mogući put prenosa je i korišćenjem inficiranog pribora prilikom tetovaža ili piercinga. Pored ovih češćih načina prijenosa, HCV se ređe može preneti i polnim odnosom te prilikom porođaja sa zaražene majke na dete (tzv. perinatalni put). U oko čak 30% inficiranih ne može se sa sigurnošću utvrditi put prenosa.
Znakovi i simptomi
Akutni hepatitis C
Inkubacija tj. period od ulaska virusa do pojave znakova bolesti, za hepatitis C iznosi prosjčno oko 6 nedelja. Jedan od najmarkantnijih simptoma hepatitisa je žutica. Ali taj simptom vrlo često izostaje, posebno kod hepatitisa C. U samo 25-30% inficiranih HCV-om javljaju se simptomi bolesti. Oni su vrlo nespecifični i po njima se ne može zaključiti da se radi o upali jetre. U mnogim slučajevima osobe zaražene virusom hepatitisa C , ne osećaju se bolesnim, dok se druge osobe mogu osećati kao da imaju slabiji grip koja ne zahteva lečenje.
Najčešći simptomi su umor, bol u gornjem delu trbuha, posebino s desne strane, mučnine, povraćanje, gubitak apetita, ponekad povišena telesna temperatura, bolovi u zglobovima. Zbog ovih netipičnih znakova bolesti, najveći broj obolelih se otkrije sasvim slučajno, prilikom sistematskih pregleda, regrutacije, obrade nekih drugih bolesti i sl, i to uglavnom u fazi hroničnog hepatitisa.
Mokraća nekih osoba može postati tamna, beonjače i koža mogu postati žuti (žutica). Simptomi hepatitisa mogu nestati nakon nekoliko nedelja, ali to ne znači da je i zaraza takođe nestala. Upala jetre može se ustanoviti analizom krvi, mereći dva jetrena enzima (ALT i AST). Povećanje broja ovih enzima pokazuje određenu fazu oštećenja jetre.
Slučajevi akutnog hepatitisa C se vrlo retko otkrivaju!
Hronični hepatitis C
Kada upala jetre traje duže od šest mjeseci, bolest se naziva kroničnim hepatitisom C. Simptomi hroničnog hepatitisa C mogu biti:
Blaga do jaka letargija, gubitak apetita, mučnina i povraćanje, bolovi u gornjem desnom delu trbuha (ispod rebara), groznica, bolovi u zglobovima.
Hepatitis C u 75-85% slučajeva prelazi u hronični oblik karakterizističan po trajnim oštećenjem jetre uz mogućnost razvoja ciroze, karcinoma jetre i smrti u razdoblju od 10-30 godina. Da bi se ove, po život opasne, komplikacije izbegle ili barem značajno odgodile, potrebno je sprovesti lečenje nakon što se utvrdi hronični hepatitis C.
Dijagnostika
Pregled krvi za otkrivanje hepatitisa C je na raspolaganju od 1990. godine. Može proći od dva do tri meseca od vremena zaraze, pre nego se pregledom krvi mogu otkriti znaci zaraze (to jest, prisustvo antitela u krvi). Serološki testovi mogu pokazati da li jer osoba bila u kontaktu sa virusom, ali ne može ustanoviti je li zaražena osoba postala prenosilac te bolesti.
Postoje i specifični testovi (PCR) za određivanje titra virusa u krvi, a pri proceni razvoja bolesti koristi se i biopsija tkiva jetre.
Dijagnoza hepatitisa C postavlja se u nekoliko koraka:
Na temelju porasta vrednosti dva enzima u krvi, AST i ALT, koje zovemo zajedničkim imenom aminotransferaze ili transaminaze posumnja se na nekroinflamatarni proces (upalu) u jetri.
Dokazivanje antitiela na HCV je prvi korak u specifičnoj dijagnozi hepatitisa C. Pozitivan nalaz znači da je čovek nekada bio u kontaktu s ovim virusom. Inficirana osoba može „pobediti“ ovaj virus i eliminisati ga zauvek iz svog organizma, no antitela mogu doživotno ostati prisutna. Ovaj „scenario“ se dešava u 20-ak % inficiranih.
Da bismo znali je li inficirana osoba eliminisala virus ili se on još uvek stvara, kao u slučaju hroničnog hepatitisa, potrebno je napraviti test kojim dokazujemo upravo virus HCV u krvi. Ovaj se test zove PCR (prema engl. Polymerase Chain Reaction ili lančane reakcije polimeraze). PCR može biti kvalitativan i tada se određuje ima li virusa u krvi ili nema. Kvantitativan PCR je test kojim se određuje tačna količina virusa, a iskazuje se brojem kopija u 1 ml krvi ili internacionalnim jedinicama u 1 ml krvi (IU/ml).
Sledeći korak u dijagnozi je genotipizacija kojom se utvrđuje genotip HCV
Ultrazvuk jetre pokazat će nam postoje li fokalne lezije koje bi mogle ukazivati na razvoj karcinoma jetre ukoliko kronični hepatitis traje dovoljno dugo i nije se lečio.
Biopsija jetre pokazat će nam stupanj oštećenja jetrenog tkiva uzrokovanog hepatitis C virusom.
Koga testirati?
Intravenske korisnike droga
Primaoc transfuzija krvi i krvnih derivata pre godine 1993.
Bolesnike na hemodijalizi
Decu majki zaraženih HCV-om
Osobe rizičnog seksualnog ponašanja
Osobe sa simptomima i znacima bolesti jetre
Način prenosa
Hepatitis C je bolest koja se prenosi putem krvi, to jest, kad krv jedne osobe dođe u kontakt sa krvi druge osobe. Virus hepatitisa C prisutan je u krvi osoba koje su zaražene hepatitisom C. Prenos virusa najčešće se događa kada zaražena krv uđe u krvotok druge osobe preko ozleđene kože ili sluznice. Većina osoba koje boluju od hepatitisa C zarazile su se zbog zajedničkog korištenja opreme za uštrcavanje, kao što su injekcijske igle, špricevi. Upotreba sprava, kao što su igle za tetoviranje koje nisu sterilisane pre nego se koža probode, mogu takođe prenijeti virus. Zajedničko korištenje žileta ili četkica za zube koje pripadaju osobi zaraženoj hepatitisom C, može takođe preneti tu bolest.
Virus se može takođe prenijeti na sledeće načine:
Dodir sa zaraženom krvi na posekotinama ili ogrebotinama, ili povrede zagađenim priborom mogu dovesti do zaraze među zdravstvenim radnicima.
Hepatitis C može se preneti od majke na dete, ali to se događa mnogo ređe nego sa hepatitisom B. Smatra se da je opasnost od prenošenje virusa preko majčinog mleka vrlo mala.
Postoji vrlo mala opasnost da se hepatitis C može prenijeti za vreme heteroseksualnog i homoseksualnog odnosa.
Davaoci krvi nisu u opasnosti od dobijanje ove bolesti, a opasnost za osobe koje primaju krvne transfuzije je u današnje vreme vrlo niska, jer se darovana krv, od 1990. godine, podvrgava strogoj proveri za virus hepatitisa C
HCV infekcija povezana je i sa šmrkanjem kokaina u nos, preko šmrkalice.
Rizične grupe
Osobe u sledećim kategorijama izloženije su opasnosti od zaraze hepatitisom C:
Zavisnici o drogama koji zajednički koriste injekcijske igle i špriceve.
Osobe kojima se probija koža, kao što je kod tetoviranja i probijanja delova tela nesterilisanim priborom.
Osobe koje primaju transfuziju krvi, posebice prije mjeseca veljače 1990. godine.
Zdravstveni radnici koji na poslu dolaze u dodir sa krvi.
Pacijenti koji idu na dijalizu bubrega i osobe sa hemofilijom.
Oko 25 posto osoba zaraženih hepatitisom C ne pripadaju ni jednoj gore navedenoj kategoriji.
Sprečavanje širenja bolesti
Potreban je oprez i pridržavanje bazičnih higijenskih pravila kod svih invazivnih medicinskih ili stomatoloških zahvata. Medicinsko osoblje ima povečani rizik budući da često akcidentalno dolazi u dodir sa krvlju, koja je glavni put transmisije bolesti. Bilo kakvu prolivenu krv treba obrisati sa papirnatim ručnikom koji se odbacuje nakon upotrebe, koriste pri tom rukavice. Sa zavojem ili flasterom potpuno pokriti bilo koje mesto gde se zaražena osoba porezala ili gde ima ranu. Stavite okrvavljene papirnate maramice, menstrualne uloške ili druge okrvavljene zavoje u plastičnu kesu pre nego što ih odstranite.
Mada za hepatitis C ne postoje mere specifične profilakse (vakcina, serumi), praktikovanjem higijenskih mera može se rizik zaražavanja ovim virusom svesti na zanemariv nivo:
Koristiti sterilan pribor kod tetovaže, piercinga ili intravenskog korišćenja droga
Ne koristiti tuđe oštre predmete npr. britve, makaze, pribor za rezanje noktiju
Ne posuđivati svoju četkicu za zube
Koristiti kondome prilikom polnog odnosa
Osoba zaražena hepatitisom ne sme:
Davati krv ili druge telesne organe.
Koristiti iste injekcije s drugim osobama.
Koristiti iste lične stvari s drugim osobama, kao što su četkice za zube ili žileti.
Lečenje
Specifično lečenje Hepatitisa C može se provoditi s interferonom, u novije vreme pegaliranim interferonom i ribavirinom.
Oboleli od hroničnog hepatitisa C treba da se leče kako bi se sprečio razvoj po život opasnih komplikacija kao što su ciroza i karcinom jetre. Zlatni standard u lečenju hroničnog hepatitisa C je kombinacija pegiliranog interferona i ribavirina. Pegilirani interferon dolazi u obliku injekcije koja se jednom nedlejno injicira, a ribavirin je u obliku tableta koje se piju svaki dan.
Način lečenja hroničnog hepatitisa C zavisi o genotipu. Za lečenje hroničnog hepatitisa C uzrokovanog genotipom 1 koristi se kombinacija pegiliranog interferona i ribavirina, dok se za druge genotipove (2 i 3) predviđa davanje ribavirina i tzv. konvencionalnog interferona koji se mora davati više puta nedeljno. Lečenje traje 48 nedelja ili kraće ukoliko se terapija pokaže nedelotvornom. To se kod genotipa 1 ispituje 12 nedelja nakon početka lečenja, a za genotipove 2 i 3 posle 24 nedelje. Ako je u to vreme kvalitativni HCV PCR negativan, lečenje se nastavlja do kraja, a prekida se ukoliko je test pozitivan. Kod uvođenja terapije, bolesnici se hospitalizuju kraće vrijeme (oko 10 dana) tokom kojeg se prate nuspojave i bolesnik educira da samostalno daje injekcije interferona.
Nuspojave lečenja
Interferon je lek s čitavim nizom mogućih nuspojava. Najčešće se javljaju simptomi nalik gripu: visoka temperatura, glavobolja, bolovi u zglobovima i mišićima. Ovim se simptomima može doskočiti uzimanjem tablete paracetamola (npr. Panadon, Lupocet, Lekadol) pola sata pre injekcije. S vremenom se ovi simptomi smanjuju i potpuno nestaju.
Osim ovih nuspojava interferona, može se javiti otežana koncentracija, gubitak kose, poremećaj u broju krvnih stanica, depresija. Teže nuspojave se javljaju retko (u manje od 2% liječenih): oštećenje štitne žlijezde, depresija sa suicidalnim mislima, epileptički napadaji, akutno zatajivanje srce i bubrega, oštećenje sluha. Doza interferona se zbog nuspojava može reducirati ili potpuno ukinuti (do 15% liječenih).
Ribavirin je lijek koji se dobro podnosi. Moguć je razvoj anemije koja zahteva prilagođavanje doze (smanjivanje) ili pak potpuno ukidanje ovog lijeka
Ishod terapije
Uspeh terapije se ogleda u činjenici da se virus HCV više ne može dokazati u krvi. Kažemo da je bolesnik aviremičan. To se utvrđuje kvalitativnim PCR-om koji je negativan. Drugi parametar koji se prati tokom lečenja jesu vrednosti transaminaza (ALT) koje postaju normalne u uspešnom lečenju. Ukoliko se tokom lečenja ne postigne stanje aviremije, smatramo da se radi o rezistentnom virusu i bolesnika označavamo kao non-respondera, tj. onog koji nije uspešno odgovorio na lečenje te je virus u krvi i dalje prisutan, a transaminaze mogu biti povišene.
Bolesnici koji na kraju terapijskog protokola nemaju virus u krvi (kvalitativni HCV PCR negativan), a transaminaze su im normalne, prate se laboratorijski svakih 6 meseci. Tim se kontrolama utvrđuje trajnost virusološkog uspeha lečenja koja se postiže u 50% bolesnika s genotipom 1, a čak u 80% s genotipom 2 i 3 lečenih kombinovanom terapijom.
Ukoliko bi se virus ponovno pojavio u krvi, radilo bi se o relapsu bolesti.
Preporuke za zdraviji život za osobe obolele od hepatitisa C:
Izbegavanje alkoholnih pića, budući da alkohol ubrzava razvoj ciroze.
Prehrana sa hranom koja u sebi ima malo masnoće.
Osoba se treba odmarati kada se oseća umorno.
Preporuke osobama koje koriste droge intravenskim putem:
KORIŠĆENJE VLASTITOG ČISTOG I STERILNOG PRIBORA NAJSIGURNIJI JE NAČIN SPREČAVANJA ZARAZE, KAKO HEPATITISIMA TAKO I OD OSTALIH BOLESTI
Izvor:
www.wikipedia.com